Kadra XIX

Krąg Wodzów

hm. Mariusz Dopierała

Założył 19 PDHL w Bydgoszczy i Szczep „Gwiazda Północy”…

DOPIERAŁA Mariusz (1955–1991), technik mechanik, harcmistrz, komendant Szczepu „Gwiazda Północy” (1973−1985), przewodniczący bydgoskiego Kręgu Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego (1980−1982).

Urodził się 27 kwietnia 1955 r. w Bydgoszczy w rodzinie Bronisława (ur. 1935, podpułkownika pilota) i Cecylii z d. Wieczorek (1933−2017). Miał starszego brata Romualda (ur. 1954, mgr geografii, instruktora ZHP w stopniu organizatora). Jego ojciec jako oficer zawodowy-pilot często był przenoszony służbowo, co miało to wpływ na zmiany miejsca zamieszkania jego rodziny.

W latach 1962–1970 początkowo uczęszczał do Szkoły Podstawowej nr 2 w Witkowie, a później kontynuował naukę w Szkole Podstawowej nr 119 w Krakowie na os. Azory. Tam wraz z bratem wstąpił 15 X 1967 roku do Szczepu Lotniczego im. Żwirki i Wigury 19 KDH (od 1968 r. po podziale szczepu ‒ należał do Szczepu Lotniczego „Gwiaździstego Szlaku”), w którym 3 I 1968 r. złożył Przyrzeczenie Harcerskie. Pełnił funkcję zastępowego zastępu „Wagantów” (1968–1970), potem przybocznego (1969‒1970) i brał udział w obozach drużyny. 19 I 1969 r. zdobył I miejsce w Mistrzostwach Modeli Kartonowych Hufca Kraków Kleparz-Łobzów, a 30 IV t.r. został mianowany honorowym członkiem pocztu sztandarowego. 

W roku 1970 opuścił Kraków, przeprowadzając się z rodzicami do Bydgoszczy. W latach 1970–1973 uczęszczał do Zasadniczej Szkoły Zawodowej (kierunek mechaniczny), w latach 1973–1975 do Technikum Mechanicznego w Bydgoszczy, a następnie do Technikum Mechanicznego w Grudziądzu, w którym zdał maturę w 1976 roku.

W dniu 1 IX 1971 roku, wzorując się na tradycjach i specyfice pracy krakowskiej „Dziewiętnastki”, założył na terenie Szkoły Podstawowej nr 60 w Bydgoszczy 19 Pomorską Drużynę Harcerzy Lotniczą im Żwirki i Wigury. Funkcję drużynowego pełnił do 3 III 1973 r. W tym samym czasie jego brat Romuald założył 19 Bydgoską Drużynę Harcerzy, która po wyjeździe drużynowego na studia została włączona do 19 Pomorskiej. Ze względu na wysoki poziom pracy i ciekawe formy działania, nawiązujące do tradycyjnego harcerstwa, drużyna przyciągała coraz więcej członków, tworząc siebie silny zespół harcerski, w wyniku czego w 1973 r. rozwinęła się w środowiskowy Szczep Lotniczy „Gwiazda Północy”, którego działalność rozszerzono na Szkoły Podstawowe nr 13 i 61.

Na tle ówczesnego bydgoskiego harcerstwa drużyny należące do szczepu, wzorowo umundurowane i wymusztrowane, robiły duże wrażenie. Nawiązując do przedwojennych tradycji, harcerze uczęszczali do kościoła garnizonowego, m.in. na Pasterki (podczas których przed ołtarzem wystawiana była makieta krzyża harcerskiego). Pojawienie się w szkołach, na ulicach, a także w kościołach, młodych ludzi w harcerskich mundurach z guzikami z lilijką oraz w czarnych beretach z husarskimi skrzydłami i żółtych chustach z lotniczą szachownicą – robiło na mieszkańcach Bydgoszczy w tamtych latach duże wrażenie. Zawsze, w słońce czy deszcz, wszyscy jednolicie umundurowani, maszerujący równym wojskowym krokiem zyskiwali szacunek i zaufanie. Bez tego ostatniego żaden rodzic nie puściłby swojego nastolatka na wędrówkę, biwak czy obóz w nieznane, pod opieką przybysza z Krakowa. Dzięki niemu, wielu przeżyło wyjątkowe chwile, poznało wspaniałych ludzi, doświadczyło niebywałych przeżyć.

Latem 1973 r. harcerze 19 PDHL uczestniczyli w obozie stałym Szczepu Lotniczego „Gwiaździstego Szlaku” w Białej Wodzie pn. „Pasieka 1973”, a zimą w zimowisku kursu zastępowych tego szczepu w Szyku pn. „Zaspa’74” wzięły udział także harcerki. Latem 1974 roku harcerze i harcerki wzięli udział w obozie stałym Szczepu Lotniczego „Gwiaździstego Szlaku” w Bieszczadach w Łuhu k. Kalnicy, gdzie pwd. Mariusz Dopierała był komendantem podobozu harcerzy. Wakacje zakończyła pięciodniowa wędrówka po Bieszczadach i udział kilkorga harcerek i harcerzy w obozie wędrownym krakowskiego Szczepu Lotniczego „Gwiaździstego Szlaku” po Jugosławii.

Bydgoska „Dziewiętnastka” na dobre zadomowiła się w Szkole Podstawowej nr 61 na Szwederowie. Jesienią 1974 roku Adam Kaczmarek, korzystając z doświadczeń krakowskiego Dywizjonu Modelarskiego „Orlich Lotów”, założył zastęp modelarski. Do dyspozycji był magazyn na szkolnym korytarzu zaadaptowany z nauczycielskiej toalety i pracownia zajęć praktyczno-technicznych w piwnicy szkoły. Choć sukcesów modelarskich nie było wiele, to emocje bywały większe niż na niejednym air show. Tradycją tego okresu były niedzielne wędrówki w nieznane – na azymut w okolice Bydgoszczy. W obozie wędrownym po Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej w lipcu 1975 r. wzięło udział 19 harcerzy, a w sierpniu odbył się kolejny obóz wędrowny w Sudetach. W następnym roku zorganizowane zostało zimowisko w Pieninach pod Durbaszką, a w lecie pierwszy samodzielny obóz stały w Starej Hucie nad jeziorem Trzebucz w Borach Tucholskich oraz obóz wędrowny w Beskidzie Niskim.

W czasie trzech kolejnych lat odbyły się trzy obozy stałe, dwa wędrowne i trzy zimowiska. Po każdym kolejnym obozie przybywało drużynie sprzętu, a przede wszystkim harcerzy i harcerek. To wszystko było efektem pracy szczepowego. Zaprzyjaźnił się on z p. Andrzejem Adamskim, partyzantem oddziału AK „Graba”, działającym w czasie okupacji na terenie Borów Tucholskich oraz więźniem z okresu stalinowskiego. Z tego powodu obóz w Starej Hucie w 1979 roku nazywał się: ,,Kraina Partyzancka im. kpt. Alojzego Bruskiego «Graba»”. Po śmierci A. Adamskiego w 1980 roku harcerze 19 PDHL opiekowali się jego grobem.

Prowadzony przez M. Dopierałę Szczep „Gwiazda Północy” został przyjęty do krakowskiej Komandorii Szczepów Lotniczych im. Żwirki i Wigury, co świadczyło o wysokiej ocenie jego pracy oraz uznaniu go za równorzędnego partnera dla szczepów krakowskich, a hm. Mariusz Dopierała został członkiem Komandorii. Duża odległość i stosunkowo rzadkie kontakty nie sprzyjały ścisłej współpracy, jednak reprezentacja szczepu wzięła udział w uroczystym apelu na dziedzińcu wawelskim, odbytym w dniu 15 maja 1981 roku, który rozpoczął rok jubileuszowy 50-lecia krakowskiej 19-tki. Obóz Szczepu „Gwiazda Północy” uczestniczył także w jubileuszowym zgrupowaniu krakowskich Szczepów Lotniczych w Suchych Rzekach (Bieszczady) w lipcu 1981 r., gdzie wyróżniał się dobrą organizacją i pracą programową.

Latem 1982 r. odbyło się zgrupowanie obozów Szczepu „Gwiazda Północy” w Starej Hucie nad jeziorem Trzebucz (obóz męski, obóz żeński i kolonia zuchowa). Ważnym wydarzeniem był wspólny wymarsz na mszę świętą do Osia. Na widok harcerzy w kościele, wielu ludzi miało łzy w oczach. W sierpniu 1982 r. instruktorzy szczepu po powrocie znad Trzebucza pojechali na obóz puszczański pn. „Lato leśnych ludzi”. Zabrano tylko namioty i odzież, po lesie chodzono boso, gotowano na kuchni huculskiej, utrzymując przez cały dzień ogień, potrawy spożywano własnoręcznie wystruganymi łyżkami ze wspólnego kociołka. Jedzenie stanowiły grzyby i leśne owoce oraz makaron, twaróg i świeże mleko. Upieczenie we wsi chleba trzeba było „odpracować” u gospodarza w polu.

Mariusz Dopierała odegrał kluczową rolę nie tylko w propagowaniu tradycyjnego harcerstwa w środowisku, ale również w powstaniu bydgoskiego Kręgu Instruktorów Harcerskich im. A. Małkowskiego, w którym w latach 1980−1982 pełnił funkcję przewodniczącego. Instruktorki i instruktorzy 19 PDHL angażowali się w ogólnopolskie działania KIHAM: phm. Bogusława Pasieka była członkiem Rady Porozumienia KIHAM, a w marcu 1981 roku ze względu na zaangażowanie i wysoką ocenę środowiska zbiórka Rady Porozumienia KIHAM odbyła się w Bydgoszczy. Z jego inicjatywy bydgoski KIHAM zorganizował w dniach 1‒3 maja imprezę pod nazwą ,,Dębowa Góra” (kilkudniowy biwak w masywie Dębowej Góry koło Osieka nad Notecią), której termin nie był przypadkowy. Impreza ta była powtarzana przez kolejne 5 lat, przy czym brało w niej udział nawet po stu kilkudziesięciu harcerzy z ,,niepokornych” drużyn. Po powrocie z biwaku 19 PDHL wystawiała warty honorowe podczas uroczystości trzeciomajowych na Starym Rynku.

Wprowadzony stan wojenny stłumił wszelkie niezależne inicjatywy, a w 1982 roku nastąpiło samorozwiązanie większości kręgów KIHAM. Jednak istnienie tradycyjnego harcerstwa w Bydgoszczy nie zakończyło się w roku 1982, M. Dopierała pozostał wierny swoim przekonaniom, pomimo problemów, jakie to rodziło, będąc dla wielu harcerzy i instruktorów przykładem do naśladowania. W następnych latach warto wspomnieć jeszcze prowadzone przez niego obozy: w 1983 r. wędrówkę drużyn i obóz stały w Czarnym Dunajcu, w 1984 r. obóz stały w Bieszczadach nad Jeziorem Solińskim w Teleśnicy Sannej oraz w 1985 r. obóz wędrowny Bieszczady – Pieniny – Tatry.

Do 1985 roku Mariusz Dopierała wziął udział w ponad dwudziestu obozach stałych, wędrownych i zimowiskach, których w większości był organizatorem i prowadził jako komendant. Z konieczności, ze względu na wrogie nastawienie władz Hufca ZHP Bydgoszcz-miasto, przez kilka lat współpracował przy ich organizacji z krakowskimi szczepami: Lotniczymi 19 KDH i „Żbicza Gromada”.

W czasie swojej służby instruktorskiej zdobył kolejno stopnie: organizatora (1972), przewodnika (1973), podharcmistrza i harcmistrza (1979). Za działalność harcerską w szczepach lotniczych otrzymał Odznaczenie Szczepów Lotniczych I kl. (13 V 1981).

W roku 1979 odbywał służbę wojskową w jednostce Marynarki Wojennej w Ustce. Był zatrudniony kolejno w Wojewódzkim Domu Kultury w Bydgoszczy, Osiedlowym Domu Kultury „Modraczek”, Domu Harcerza i Biurze Turystyki Międzynarodowej „Esperantotur”.

Należał do Aeroklubu PRL, Ligi Ochrony Kraju oraz Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.

Jego aktywne życie przerwała w dniu 16 IX 1991 roku tragiczna śmierć. Zginął w wypadku samochodowym w okolicach miejscowości Jaksice na trasie Inowrocław – Bydgoszcz. Został pochowany na cmentarzu komunalnym w Bydgoszczy przy ul. Kcyńskiej. Nad grobem w imieniu środowiska harcerskiego pożegnał go były komendant hufca Bydgoszcz-miasto i jego przyjaciel hm. Janusz Pruski.

29 XII 1983 roku zawarł związek małżeński z Magdaleną Glesmer (ur. 1966, handlowcem), z którą miał córkę Inez (ur. 1984, oceanografa).

Hm. Mariusz Dopierała wspominany jest przez wielu dawnych bydgoskich harcerzy i instruktorów. Pozostała po nim nie tylko pamięć wieloletnich przyjaźni i kontaktów, ale także zasiane w Bydgoszczy ziarno „tradycyjnego harcerstwa”, bowiem działalność „Lotników” w Bydgoszczy pozostawiła po sobie trwałe ślady. O sile oddziaływania, jaką miał na młodzież harcerską w Bydgoszczy, świadczy też to, że mimo upływu ponad ćwierci wieku w Internecie nadal pojawiają się wspomnienia, bardziej lub mniej zgodne z prawdą, o nim i o jego działalności. W 25. rocznicę śmierci odsłonięto na jego grobie tablicę, na której umieszczono odznakę KIHAM i szachownicę lotniczą oraz napis: „hm. Mariusz Dopierała Komendant Bydgoskiego Kręgu Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego 1980–1982. Założyciel Szczepu 19 Pomorskich Drużyn Harcerzy Lotniczych «Gwiazda Północy»”.

Źródła: Butkiewicz M., ZHR w Bydgoszczy, http://zjawa.zhr.pl/historia1.html/7 X 2011; Dla Harcerek i Harcerzy ZHR, Dla Bydgoskiego Środowiska ZHR, http://www.zhr.fora.pl/pytania-do-harcerzy,7/kosciol-garnizonowy,295.html /7 X 2011; Dobrzyński W., Niepokorne harcerstwo w Bydgoszczy 1980-1991, http://niepokorneharcerstwo.wixsite.com/bydgoszcz/19-pdhl / 7 VII 2017; Pasieka-Butkiewicz B., Hm. Mariusz Dopierała, „Dziewiętnastak” Zeszyty Zespołu Historycznego 19 i 91 Krakowskich Lotniczych Drużyn Harcerzy, Harcerek i Zuchów im. F. Żwirki i S. Wigury, Listopad 2011 r. Nr 8, s. 38-39 oraz http://dziewietnastak.republika.pl/zeszyty/z8/nr08.pdf / 8 V 2017; Polewska A., Matusewicz A., 19 Pomorska Drużyna Harcerzy Lotnicza "Gwiazdy Północnej" im. Żwirki i Wigury, [w:] http://niepokorneharcerstwo.wixsite.com/bydgoszcz/19-pdhl/8 V 2017 oraz Szczep „Gwiazda Północy”, [w:] „Dziewiętnastak” Zeszyty Zespołu Historycznego 19 i 91 Krakowskich Lotniczych Drużyn Harcerzy, Harcerek i Zuchów im. F. Żwirki i S. Wigury, Listopad 2011 r. Nr 9, s. 24-30 oraz http://dziewietnastak.republika.pl/zeszyty/z9/nr09.pdf /8 V 2017; Sendor M., Pomorscy harcerze w kościele garnizonowym. Bydgoszcz, „Czuwajmy”, sierpień 1985, [nr 4], s. 13 [za:] Hausner W., Kapusta M., Harcerstwo duchowej niepodległości, Kraków 2009, s. 54; Wileński A., Jeszcze o opłatku, „Czuwajmy”, marzec 1986, [nr 3], s. 9, [za:] Hausner W., Kapusta M., Harcerstwo duchowej niepodległości, Kraków 2009, s. 81; Archiwum Zespołu Historycznego 19 i 91 KDHL, Kronika 19b Krak. Druż. Harcerzy [1968−1976]; bydgoszcz24.pl, Pacyno J., Harcmistrz Mariusz Dopierała - bydgoski wkład w historię ZHP i ZHR, cz. 1-5/28 VIII 2017; informacje brata Romualda i hm. Piotra Nawrockiego z Bydgoszczy.

Krzysztof Wojtycza